‘Kanal ve kuşak’ projeleri genellikle büyük ölçekli altyapı ve ticaret ağları inşa etmeyi amaçlayan uluslararası girişimlerdir. En bilineni "Bir Kuşak, Bir Yol" (One Belt, One Road - OBOR) girişimidir. Bu projeler genellikle Çin'in liderliğinde yürütülür ve Asya, Avrupa ve Afrika gibi farklı kıtaları kapsayacak şekilde tasarlanır.

Kanal ve kuşak projeleri, farklı ülkeler arasında ticaretin artırılmasına ve ekonomik entegrasyonun sağlanmasına yardımcı olur. Bu projeler sayesinde, iş birliği içinde olan ülkeler arasında daha geniş ticaret ağları oluşturulabilir. Kanal ve kuşak projeleri, altyapı gelişimi için önemli bir fırsat sunar. Yollar, limanlar, demir yolları ve enerji altyapısı gibi alanlarda yapılan yatırımlar, ekonomik büyümeyi teşvik eder ve kalkınmayı destekler. Bu projeler, katılımcı ülkeler arasında siyasi ve jeopolitik ilişkileri güçlendirir. İş birliği ve ortak çıkarlar üzerine kurulan ilişkiler, barış ve istikrarın korunmasına katkıda bulunabilir.

Geçtiğimiz haftalarda Türkiye-Irak iş birliği çerçevesinde Kalkınma Yolu Projesi öne çıktı. Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Ürdün ve İsrail gibi ülkelerden geçerek Avrupa pazarlarına malların taşınmasını sağlayacak olan Hindistan-Orta Doğu rotasını destekleme yönünde karar alarak, uzun yıllar sonra Irak ile iş birliği sağlamıştır. Bu iş birliği kapsamında, Irak'ın güneyinde yer alan Büyük Faw Limanı'ndan Türkiye sınırına kadar uzanan bir ticaret koridoru oluşturulması için çeşitli antlaşmalara imza atılmıştır.

Kalkınma Yolu Projesi ile birlikte, söz konusu güzergahta demir yolu bağlantılarının genişletilmesi ve iyileştirmeler yapılması planlanmaktadır. Bu proje, Türkiye'nin Güney ve Kuzey Koridorlarına alternatif olarak Orta Koridor'a odaklanan çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Ticaret hacmini genişleterek, Zengezur Koridoru ile birlikte Güney Kore-Türkiye ortak girişimi tarafından İstanbul Boğazı üzerinden geçen yük taşımacılığı hacmini arttıracaktır. Kalkınma Yolu Projesi, sadece Türkiye ve Irak için değil, bölgedeki tüm ülkeler için stratejik öneme sahip bir projedir. Bölgesel iş birliğinin yanı sıra, bu yolun inşasıyla ortaya çıkacak katma değerden, Avrupa'dan Körfez'e kadar geniş bir coğrafyada milyonlarca insan faydalanacak ve güvenlik politikalarını olumlu yönde etkileyecektir.

Türkiye'nin, Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan jeopolitik konumunun yanı sıra bu önemli projeler, lojistik açısından ülkenin üs haline gelmesine olanak sağlamıştır. Bu durum, dünya çapındaki kara ve deniz ulaşım projelerini etkileyecek ve doğrudan ya da dolaylı olarak çakışmalara yol açacaktır.

Kuzey Koridoru

Rusya'nın Kuzey Deniz Yolu Projeleri, artan gemi trafiği ve deniz ticaretinin yoğunluğu bağlamında önem kazanmaktadır. Bu projeler, Rusya'nın kendi planlarına entegre etmek istediği yeni güzergah arayışının bir sonucudur. Binlerce yıldır buzullarla kaplı olan Rusya'nın 'Kuzey Deniz Rotası', küresel ısınmanın etkisiyle buzulların erimesi sonucunda deniz lojistiği için uygun olmayan bir yol iken, yük gemileri için uygun hale gelmiştir. Mart 2021'de Süveyş Kanalı'nda yaşanan kaza sonucunda kanalın kapanması, lojistik risklerinin artmasıyla birlikte Rusya'nın planlarının önemi daha da artmıştır.

Kuzey Deniz Yolu Projesi, Güney Deniz Yolu'ndaki ABD'nin egemenliği altındaki su yollarına kıyasla daha hızlı ve güvenli bir alternatif oluşturarak dikkat çekmektedir. Bu proje, Asya ülkeleri ile ticaretin artmasında önemli bir avantaj sağlamaktadır. Ancak, yük gemileri için hala buzul kütlelerinin ciddi bir risk oluşturduğu gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır. İlgili güzergah boyunca Rusya'nın askeri üsleri ve Nükleer Buz Kırıcı Gemileri gibi üstün teknolojiye sahip buz kırıcı gemileri mevcuttur, bu da güzergahın riskini azaltmakta ve güvenliği sağlamaktadır.

David Ben Gurion Kanal Projesi

David Ben Gurion Kanal Projesi, uluslararası deniz ticaretinde büyük öneme sahip bir girişimdir. Son dönemde, dünya ticaretini etkileyen ve Süveyş Kanalı'nı bloke eden Panama bandıralı Ever Given Konteyner Gemisi gibi olaylar, bu tür projelerin önemini artırmıştır. Bu olaylar sonrasında, İsrail'in, Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan bir kanal projesi olan David Ben Gurion Kanalı tekrar gündeme gelmiştir.

Bir Kuşak Bir Yol Projesi

Bir Kuşak Bir Yol Projesi, Çin'in kara ve deniz üzerinden gerçekleştirdiği 'Modern İpek Yolu Projesi'ni temsil eden geniş kapsamlı bir girişimdir. Bu proje, Çin'in kendi topraklarından başlayarak çeşitli coğrafyalardaki kanallar, yollar ve güzergahlarla entegre olan bir yapıyı ifade etmektedir. İpek Yolu, sadece lojistik ve ulaşım yolları olarak değil, aynı zamanda enerji ve madencilik gibi ekonomik değeri yüksek sektörlerle demir yolları ve limanlar gibi altyapılarla kapsamlı bir entegrasyon süreci olarak da ele alınmalıdır.

Bu projenin ana odak noktası, dünya ticaret hacmini artırmak ve uluslararası lojistiği daha hızlı hale getirmekten öteye gitmektedir. Çin, bu ulaşım koridorlarında gerçekleştirilecek büyük altyapı projeleri için kendi bankalarından kredi sağlamakta ve bu projeleri gerçekleştirecek firmaların kendi ülkesinden olmasını tercih etmektedir. Bu yaklaşım, Çin'in ulusal çıkarlarını ön planda tuttuğunu ve buna göre hareket ettiğini göstermektedir.

Ayrıca, Çin'in 21. yüzyıl enerji stratejisinde ABD'ye karşı pozisyon almak ve ilgili doğalgaz ve petrol hatlarını kendi kontrolü altında tutmak istediğini de belirtmek gerekir. Özellikle Akdeniz'deki limanları kiralaması ve deniz coğrafyasında çıkarılacak petrol ve gazı FSRU (Yüzer LNG Depolama ve Gazlaştırma) Gemileri ile taşıyarak ticareti kontrol altına alma çabası, bu stratejinin bir parçasıdır.

Hazar & Basra Kanal Projesi

Hazar ve Basra Kanal Projesi, Rusya'nın uzun zamandır sıcak denizlere erişme hedefiyle bağlantılı olarak değerlendirilen bir girişimdir. Zengin petrol ve doğalgaz rezervlerine sahip olan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Rusya'nın, Hazar Denizi ile Basra Körfezi arasında bir deniz koridoru oluşturarak açık denizlere ulaşma fikri, tarihsel bir gerçekliktir. Bu proje aracılığıyla Rusya, deniz ticaret yollarını kontrol etme, uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirme ve bölgedeki enerji politikalarında ABD'ye karşı güçlenme amacını taşımaktadır.

Bu girişimin Türk Cumhuriyetleri için faydası ise, Hazar Denizi'ne kıyısı olan Türk devletlerinin deniz donanmalarını geliştirebilme imkanı bulmalarıdır. Ancak, bu planın Rusya ve İran tarafından denetim altına alınacağı açıktır. Bu tür bir stratejik planın uygulamaya ne zaman geçirileceği ise, İran rejimi ve Putin yönetiminin kararlarına bağlıdır ve henüz netlik kazanmamıştır.

Zengezur Koridoru

Zengezur Koridoru, Azerbaycan ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ni birbirine bağlamayı amaçlayan stratejik bir projedir. Nahçıvan, ana Azerbaycan topraklarından Türkiye'ye olan sınırı oluşturan Ermenistan toprakları ile çevrili olduğundan, Azerbaycan ile Nahçıvan arasında doğrudan kara yolu bağlantısı yoktur. Bu nedenle, Zengezur Koridoru, Nahçıvan'ı ana Azerbaycan topraklarına bağlamak, Türk dünyasının Avrupa’ya daha kolay ulaşmasını sağlamak için tasarlanmış bir ulaşım koridoru olarak planlanmıştır.

Zengezur Koridoru'nun oluşturulması stratejik bir öneme sahiptir ve sadece ulaşım açısından değil, aynı zamanda askeri, siyasi ve ticari açıdan da büyük bir öneme sahiptir. Bu koridor, bölgenin entegrasyonunu artırarak ekonomik ve güvenlik açısından daha sağlam bir zemin oluşturacaktır.

Karadeniz Kanalı & Proje Önerisi

Karadeniz Kanalı ve Proje Önerisi, Azerbaycan ile Nahçıvan üzerinden sağlanacak kesintisiz kara koridoruna benzer bir şekilde, Karadeniz'den açılacak bir deniz koridoru ile Gürcistan üzerinden Azerbaycan ve Hazar Denizi'ne kıyıdaş diğer ülkelerle ticari ve askeri açıdan birleşmeyi amaçlayan bir projeyi öne sürmektedir.

Bu proje, Amerika'nın ve Rusya'nın hegemonyası arasında sıkışıp kalan komşularla hatta denize sınırı olmayan Ermenistan dahil edilerek dahi gerçekleştirilebilir. Bu, Ermenistan ile stratejik bir ortaklık kurulabileceği anlamına gelmektedir. Çünkü her iki taraf da karşılıklı menfaatler doğrultusunda birbirine bağlıdır. Ancak, bu iş birliğinin gerçekleşebilmesi için bazı şartlar bulunmaktadır. Öncelikle, Ermenistan'ın soykırım iddialarından vazgeçmesi, terör örgütlerini desteklememesi ve yurtdışındaki lobi faaliyetlerini durdurması gerekmektedir. Ayrıca, Ermenistan'ın doğal kaynaklarının Türkler tarafından adil ve dürüst bir şekilde işletilmesi ve ekonomik açıdan geliştirilmesi için ticari anlaşmalar yapılabilir.

Tarihte, Hazar Denizi ve Karadeniz'in birleştirilmesi için birçok kez çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Örneğin, Osmanlı döneminde Kanuni Sultan Süleyman ve Sokullu Mehmet Paşa'nın Don ve Volga nehirlerini birleştirme girişimi, hem askeri hem de ticari açıdan büyük öneme sahipti ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Karadeniz Kanal Projesi ile;

• Denize kıyısı olacak olan ve olmayan ülkelerle karşılıklı yatırım politikaları gerçekleştirilip doğalgaz ve petrol rezervi gibi önemli enerji kaynakları da baz alınarak ticari potansiyeli yüksek bir projeye başlanması Türkiye açısından önem arz etmektedir.
• Uzun vadeli olan bu kanal projesi ile Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan üzerinden Hazar Denizine kadar ulaşması ve Hazar Denizine kıyısı olan ülkeler de kanal projesi ile Karadeniz’e açılarak deniz ticareti potansiyellerini arttırabilmeleri mümkün olacaktır.
• Türkiye’nin gerçekleştireceği bu proje ile birçok denize kıyısı olmayan ülke açık denizlere açılabilecek, dünya ekonomisi ile bütünleşebilecek ve ticaret hacimlerini genişletebileceklerdir.
• Türkiye’nin bundan sağladığı fayda ise, bölgeyi siyasi askeri ve ticari açıdan kontrol etmesi olacaktır. Ayrıca Kanal Projesi ile birçok ülkeyi kendi projesine ortak edecek ve düzenli olarak belli paylar alarak ekonomisine büyük katkı sağlayacaktır.

Kaynaklar

1. https://www.paturkey.com/news/turkey-drums-up-support-for-alternative-to-india-middle-east-trade-corridor/2023/
2. https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Turkey-pushes-25bn-Iraq-transport-route-over-India-Europe-corridor
3. https://www.porttechnology.org/news/turkey-moves-against-india-middle-east-corridor/
4. https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-kalkinma-yolu-projesini-bolgemizin-yeni-ipek-yolu-haline-donusturecegimize-inaniyorum/2851896
5. https://yildiz.academia.edu/AhmetOven

* Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve TÜRKSAM'ın editöryal politikasını yansıtmayabilir.