28 Mayıs, Azerbaycan’da “Respublika Günü” (Cumhuriyet Günü) olarak kutlanmaktadır. 28 Mayıs 1918 Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin (1918-1920), Türk toplumlarında kurulan ilk Müslüman, laik, demokratik devletin kuruluş tarihidir. Azerbaycan’ın doğum günüdür. Azerbaycan halkı Çarlık Rusyası’nın bir asırdan fazla devam eden sömürgeci işgalinden kurtularak, 28 Mayıs 1918 tarihinde Doğu’daki ilk demokratik cumhuriyetin temellerini attı. O gün Azerbaycan Ulusal Konseyi toplantısında Bağımsızlık Bildirgesi kabul edildi. Doğu’da ilk kez özgür, demokratik, laik değerler esasında bağımsız bir cumhuriyetin kurulduğu dünyaya ilan edildi. Mehmet Emin Resulzade tarafından kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, yirminci yüzyılda Azerbaycan halkının hayatında yeni bir aşama ve tarihi bir olaydı.

Mehmet Emin Resulzade hayatını Azerbaycan’ın bağımsızlığı için adadı, yorulmadan çalıştı, yazdı. İlk yazısına bile (Şarkı Rus gazetesinde yayınlanan Bakü’den Mektup başlıklı yazısı) Azerbaycan halkının Rusça değil, öz dilini konuşması gerektiğini savunarak başladı. “Tekamül” dergisinde Azerbaycan için özgürlük, halk için demokrasi düşüncesini anlatıyordu. Faaliyetleriyle, düşünceleriyle milli bağımsızlık ideolojisini oluşturmakta, Azerbaycan’ın bağımsızlık fikrini halka aşılamaktaydı. 28 Mayıs 1918 yılında “Bir kere yükselen bayrak bir daha inmez” diyerek Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’ni ilan etti. Azerbaycan’ın bağımsızlığının kazanılmasında, Cumhuriyetin kurulmasında Mehmet Emin Resulzade ile birlikte yol arkadaşları Alimerdan Bey Topçubaşov, Feteli Han Hoyski, Hasan Bey Ağayev, Nesib Bey Yusifbeyli, Semed Bey Mehmandarov, Aliağa Şıhlinski ve diğerlerinin de büyük hizmetleri oldu.

Cumhuriyet ilan edildikten sonra Rus ordusu Bakü’ye saldırmaya başladı. Osmanlı devleti tarafından gönderilen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu yardıma geldi ve Azerbaycan halkıyla birlikte bu saldırıyı geri püskürtüldü. İkinci saldırı ise 1920 yılında oldu ve bu sefer Kızıl Ordu Bakü’ye girdi. Azerbaycan 23 aylık ömrünün sonuna gelmişti. Kısa süren bağımsızlık sürecinde milli ordunun kurulması, anayasanın hazırlanması, devletin resmi dilinin Türkçe olarak kabul edilmesi, milli bayrağın kabul edilmesi gibi önemli gelişmeler yaşanırken Bakü, Sovyet ordusunun işgaline uğradı. Sovyetler Birliği Azerbaycan’ı zorunlu şekilde kendi terkibine dahil etti.

Rus işgali sonrası Azerbaycan özgürlüğünü bir asra yakın bekleyecekti, Azerbaycan’ın istiklali uğruna her türlü eziyete göğüs geren Mehmet Emin Resulzade için de vatanından ayrı geçecek yeni bir dönem başlamıştı. 28 Mayıs 1953 yılında Azerbaycan’dan uzaktayken, radyo aracılığıyla halkına seslenerek “Üç renkli istiklal bayrağını göğsünde gezdiren buradaki vatan ayrısı bizlerden, orada her türlü korku ve baskı altında kalpleri istiklal aşkıyla çarpan özgürlük ayrısı sizlere candan selamlar gönderiyor, her iki tarafı birleştiren milli büyük hasreti şairin sözleriyle ifade ediyorum: Sen bizimsen, bizimsen durdukça bedende can, yaşa, yaşa, çok yaşa, Ey Şanlı Azerbaycan” diye hasretini dile getirirken, Azerbaycan’ın bir gün özgürlüğüne kavuşacağına dair asla şüphesi olmadığını belirtmişti.

Mehmet Emin Resulzade’nin Amerika’nın Sesi Radyosu aracılığıyla, 28 Mayıs 1953 tarihinde Azerbaycan halkına ve tüm dünyaya seslenişi şöyleydi: “Gün geçtikçe dünya gerçekleri karşılaşmakta, hak ile batıl, yalan ve doğru yüzleşmektedir. Şüphesiz ki, bir gün hakikat parlayacak, özgürlük esasını, Birleşmiş Milletler prensibini ve insan haklarını tutan taraf kazanacaktır. Bu zafer güneşi, kızıl despot zulmü altında inleyen aziz vatanımızda 1918’in 28 Mayıs’ı olarak yeniden doğacaktır. Buna asla şüphe etmeyiniz”

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’ni resmi olarak tanıyan ilk devlet 4 Haziran 1918 tarihinde Osmanlı Devleti’ydi. Yıllar sonra Azerbaycan ikinci kez özgürlüğüne kavuştuğu zaman onu ilk tanıyan ülke yine Türkiye Cumhuriyeti olacaktı. Bolşevikler tarafından devrilmesine ve Sovyetler Birliği’ne katılmasına rağmen 1 asra yakın zaman geçse de Azerbaycan için bağımsızlık fikri hiçbir zaman ölmedi. 70 sene sonra halk yeniden hakkı olan özgürlüğünü talep ettiği zaman bu uğurda büyük kayıpları oldu, zulümlere maruz kaldı, topraklarını kaybetti, şehitler verdi ancak yolundan dönmedi. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşüyle yeniden Ekim 1991’de Azerbaycan ikinci bağımsızlığını ilan etti.

Galibiyet güneşi, Mehmet Emin Resulzade’nin yıllar evvel söylediği gibi 1918’in 28 Mayıs’ı olarak yeniden doğdu. Bugün Azerbaycan 101 yaşında; eksik kalan tek yanı Ermeni esaretinde olan Karabağ!