Kaynak: AA, 23 Kasım 2022

İngiltere Dışişleri Bakanı James Cleverly, İran'ın nükleer programını daha da genişlettiğini belirterek, "İçeride kendi halkına zulmeden bir rejim, mutlaka dışarıdaki dost ve müttefiklerimizi de tehdit edecektir." ifadesini kullandı. Bu durumun rejimin küresel güvenlik için oluşturduğu tehlikenin bir başka kanıtı olduğunu bildirdi.

İran, "Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile yeterli iş birliği yapmadığı" gerekçesiyle UAEA Yönetim Kurulunda alınan aleyhte karara tepki olarak Fordo'daki nükleer tesiste uranyumu yüzde 60 saflıkta zenginleştirmeye başladığını duyurmuştu.

"E3" olarak adlandırılan İngiltere, Fransa ve Almanya ise dün İran'ın nükleer programını daha da genişletme kararını kınamıştı. Üç ülkenin ortak açıklamasında, "İran'ın bu adımı, küresel nükleer silahların yayılmasını önleme sistemine bir meydan okumadır." ifadesine yer verilmişti.

TÜRKSAM Haber Analiz

Birleşmiş Milletler bünyesinde kurulmuş olan UAEA, hükümetler arası nükleer iş birliği için faaliyet gösteren bilim ve teknoloji temelli bağımsız bir kuruluştur. UAEA, üye devletlere nükleer bilim ve teknolojinin barışçıl ve faydalı amaçlarla kullanılması amacıyla faaliyet göstermektedir.

İran’da UAEA’ ya bildirilmemiş üç yerde nükleer bulguların tespit edilmesi ve söz konusu nükleer bulgulara ilişkin Tahran yönetimine yöneltilen soruların yanıtlanmaması taraflar arasında gerginliğe neden olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Fransa, Almanya ve İngiltere, UAEA Yönetim Kuruluna, İran'ın "UAEA ile derhal iş birliği yapmasını" vurgulayan bir karar hazırlamış ve İran’a "bildirilmemiş üç yerde bulunan uranyum izlerinin varlığına ilişkin derhal kabul edilebilir bir teknik açıklama sağlama" çağrısı yapmışlardır.

İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya (5+1) arasında 2015'te imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaşma, İran’a yüzde 3,67 oranında uranyum zenginleştirme faaliyetini sürdürme izni vermektedir. İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin, dönemin ABD Başkanı Donald Trump'ın talimatıyla Irak'ın başkenti Bağdat'ta düzenlenen bir suikast sonucu öldürülmesinin ardından İran, 5 Ocak 2020'de nükleer anlaşmadaki tüm taahhütlerini askıya aldığını, uranyum zenginleştirme, depolama, araştırma ve geliştirmeyle ilgili anlaşmadaki taahhütlerini durdurduğunu açıklamıştır. Bunun üzerine İran ilk defa Natanz'da 17 Nisan 2020 tarihinde yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirdiğini duyurmuştur. 22 Kasım 2022 tarihinde ise İran, Fordo'daki nükleer tesiste uranyumu yüzde 60 saflıkta zenginleştirmeye başladığını ilan etmiştir.

Bu durum, dünyanın endişe ile İran’ı izlemesine sebep olmaktadır. Çünkü; uranyumun yüzde 20 ve üzerinde zenginleştirilmesi, nükleer bomba elde etmeye imkan sağlayacak yüzde 90 saflıkta parçalanabilir uranyuma ulaşmak için önemli bir aşama olarak kabul edilmektedir. “Nükleer silahsızlanma” çağının başlatılmaya çalışıldığı günümüzde İran’ın nükleer silaha sahip olması oldukça endişe vericidir.

Bu nedenle İran’ın nükleer faaliyetlerini kontrol altına alabilmek amacıyla 2018 yılında, Trump döneminde KOEP’ ten çekilen ABD’nin yakın zamanda tekrar anlaşmaya taraf olmak için çalışmalara başlayabileceği ve Avrupa Birliği ülkelerinin de anlaşmayı taraflar arasında tekrar uygulanabilir hale getirmek için çeşitli adımlar atabileceği değerlendirilmektedir.